Permacultuur Nederland

Peripitus CC BY-SA 4.0

Quartl CC BY-SA 3.0

Derek Ramsey (Ram-Man) CC-BY-SA-3.0

Judgefloro CC0

De heilige lotus wortelt in een moerasachtige bodem, echter zonder dat de bladeren en de bloemen er ooit modderig uitzien. Daarom is de lotus een symbool van zuiverheid in het hindoeïsme en het boeddhisme. De lotus is het attribuut van de bodhisattva Samantabhadra. Ook de hindoe-god Vishnoe wordt meestal afgebeeld met een lotusbloem. Godinnen voorgesteld als goedgunstige partner van een god houden vaak een lotus vast. Godheden, boeddha's en bodhisattva's staan of zitten meestal op een lotustroon: een voetstuk in de vorm van een open lotusbloem

De plant komt oorspronkelijk uit Indonesië en India, maar groeit ook in Japan, in het zuidoosten van de Verenigde Staten, in Suriname, Thailand, China en in Australië. Als ervoor gezorgd wordt dat de wortelstokken in de bodem niet bevriezen, kan de plant in een Nederlands klimaat overleven. De plant houdt van veel zon.

De plant kan wel tot 5,5 m lang worden, afhankelijk van de diepte van het water boven de modder waar de plant in groeit. Aan de lange stengels zitten de afzonderlijke bladeren en prachtige bloemen. De bloemen steken boven de bladeren uit. Zij openen zich vroeg in de ochtend en kunnen tot 23 cm in diameter worden. De plant bloeit gedurende het gehele jaar. De wortelstokken breiden zich zo uit, dat een groot wateroppervlak geheel door de planten overgroeid kan worden.

De bladeren van de plant zijn bijzonder. Hier treedt het zogenaamde lotuseffect op, waarbij water en vuil zich niet aan de plant hechten. Dit effect wordt veroorzaakt door micro- en nano-structuren op het oppervlak samen met een lage oppervlakte energie, dit soort oppervlakken worden superhydrofoob genoemd.

De vrucht van de plant is kegelvormig, waarbij de zaden zich in gaten bevinden. Als de zaden rijp zijn, buigt de vrucht zich naar beneden, zodat de zaden in het water vallen. De zaden kunnen zeer lang goed blijven. Een zaad met een vermoedelijke leeftijd van 1288 jaar is gevonden in een oude bodem van een meer in China. Dit bleek het oudst bekende zaad te zijn dat nog kon ontkiemen.

De bloemen, zaden, wortels en jonge bladeren zijn eetbaar, maar de grote bladeren, die meer dan 60 cm in diameter kunnen worden en boven het wateroppervlak uitkomen, worden alleen gebruikt om voedsel mee te omwikkelen. Men denkt wel dat het eten van lotus een heilzame werking kan hebben. Ook worden de vruchten gegeten, nadat deze van hun bittere kiemen zijn ontdaan. De lotuswortel is in Nederland verkrijgbaar in Chinese supermarkten. Ook worden al lange tijd verschillende geneeskrachtige eigenschappen toegeschreven aan de plant in Aziatische landen. 

De heilige lotus heeft nog een eetbaar familielid, de Nelumbo lutea.